Doorgaans worden de aangesloten monumenten eens per jaar of per twee geïnspecteerd. Daarbij wordt onder meer rekening gehouden met de bouwaard van het object (wel of niet schadegevoelig). Uiteraard bepaalt u als eigenaar uiteindelijk de frequentie van inspecteren. Uiteraard kan Monumentenwacht hierover adviseren.

Tijdens het maken van de afspraak of voorafgaand aan de inspectie is het mogelijk om de inspecteur al te wijzen op eventuele onderhoudstechnische problemen en vragen voorleggen. Hierdoor kan de inspecteur nog meer maatwerk verrichten.

Met het oog op de veiligheid en de verdeling van werkzaamheden werken zij meestal met zijn tweeën, bij kleine en overzichtelijke objecten wordt ook wel eens solo gewerkt. Bij de inspectie worden alle constructieve elementen van het casco en de daarbij gebruikte materialen beoordeeld. Veel aandacht gaat daarbij uit naar de toestand van de dakbedekking en aansluitingen en de kapconstructie, maar ook het metselwerk, kozijnen, kelders en funderingen worden gecontroleerd zal worden nagekeken op sporen van lekkage en houtaantastingen. Op verzoek wordt er ook een interieurinspectie uitgevoerd.

De monumentenwachters inspecteren het bouwwerk zo nauwkeurig en volledig mogelijk op (aankomende) bouwtechnische gebreken. Dit gebeurt visueel of door andere zintuiglijke waarnemingen, maar in elk geval zonder destructieve ingrepen. Ook voeren zij kleine noodreparaties en eenvoudige onderhoudswerkzaamheden uit. Installaties en technische apparatuur worden niet geïnspecteerd. Van bliksembeveiligingsinstallaties wordt wel de bouwkundige bevestiging gecontroleerd.

Bij alle genoemde werkzaamheden zijn de inspecteurs verplicht de wetten en richtlijnen op het gebied van arbeidsomstandigheden en veiligheid in acht te nemen. Daarom zullen zij zich alleen begeven op plaatsen die op verantwoorde wijze bereikbaar zijn.

Zo mogelijk vertellen de monumentenwachters de eigenaar ter plaatse wat hun belangrijkste bevindingen zijn. Korte tijd later ontvangt deze een overzichtelijk rapport. Hierin zijn de geconstateerde gebreken omschreven. Ook is aangegeven hoe ernstig de gebreken zijn en op welke termijn herstel noodzakelijk is. In de rapportage wordt zo veel mogelijk verduidelijkt met foto’s.

Het inspectierapport bevat ook een aantal adviezen. Deze betreffen onder meer de volgorde van de te ondernemen acties (de prioritering) en de technische uitvoering van maatregelen. Uitgangspunten hierbij zijn dat historisch materiaal zo veel mogelijk wordt gespaard en dat onderhoud en herstel sober en doelmatig worden uitgevoerd.

In de loop der jaren zijn de werkmethoden, de technische hulpmiddelen en de arbeidsomstandigheden bij het monumentenwachtwerk in vele opzichten verbeterd. Het feitelijke werk van de monumentenwachters is echter steeds hetzelfde gebleven. In essentie is dat goed kijken, voelen, ruiken en luisteren en de waarnemingen in verband brengen met de kennis van constructies en materialen. Op die manier zijn onze mensen in staat de conditie van een gebouw te doorgronden. En te bepalen waar en wanneer onderhoud noodzakelijk is. Vooral als zij hetzelfde object regelmatig inspecteren, leren ze dat volledig kennen en kunnen aankomende gebreken zeer tijdig worden gesignaleerd.